Silifke’de Poyraz, Fırtına ve Rüzgarın Sosyo-Ekolojik Etkileri Üzerine Tarihi Bir İnceleme Özet Bu çalışma; Mersin’in Silifke ilçesinde etkili olan fırtına başta olmak üzere poyraz ve rüzgar olgusunun tarihsel, kültürel, ekonomik ve çevresel etkilerini ele almaktadır. Yerel halkın belleğinde deyimleşmiş bir doğa unsuru olan fırtına, rüzgar ve poyraz aynı zamanda tarımsal üretimi şekillendiren, konut mimarisini etkileyen ve tarihsel kayıtlara geçen yıkıcı olaylara neden olan doğa kuvvetleridir. Bu bağlamda yazılan bu çalışma, devlet arşiv belgeleri, yerel gazeteler, bilimsel çalışmalar, anı sohbetleri ve kitaplara dayanarak bir analiz sunmayı amaçlamaktadır. Giriş Silifke, Akdeniz iklim kuşağında yer almasına rağmen, Toros Dağları ile deniz arasındaki eşsiz coğrafi konumu nedeniyle yıl boyunca farklı yönlerden gelen rüzgarların etkisi altındadır. Bu rüzgarlar arasında en karakteristik olanı kuzeyden esen ve halk arasında "deli" olarak nitelendirilen poyrazdır. Bazı kimseler tarafından "zır zır deli" olarak tanımlanan bu rüzgar türü, yalnızca doğal bir olay değil, aynı zamanda halk kültürünün, mimarinin, tarımın ve tarihsel olayların baş aktörlerinden biridir. Yerel halkın yaşamında fiziksel etkisinin ötesinde kültürel, ekonomik ve psikolojik boyutları da bulunan poyraz, Silifke’de adeta sosyo-ekolojik bir belirleyici unsurdur. Bu bağlamda, poyrazın Silifke üzerindeki çok yönlü etkilerini anlamak, doğa-insan ilişkilerini yerel bağlamda yeniden düşünmek açısından önemlidir. Çalışmada bu soruya yanıt aranacaktır: Poyraz Silifke için yalnızca esen bir rüzgar mıdır, yoksa toplumsal hafızanın taşıyıcısı mıdır? 1. Meteorolojik ve Coğrafi Bağlamda Silifke’de Rüzgar Rejimi Silifke’de rüzgarlar, özellikle ilkbahar sonu ve kış aylarında sıkça etkilidir. Poyraz, kuzeyden esen, kuru ve serin bir rüzgar türüdür. Göksu Vadisi’nin topografik yapısı sayesinde İç Anadolu’dan Akdeniz’e kadar taşınan hava kütleleri burada yoğunlaşmakta ve etkisini artırmaktadır. Yayımlanan son çalışmalar, bölgedeki rüzgarların yönü, şiddeti ve süresinin zamanla değiştiğini; sıcaklık artışları ve kuraklık eğilimlerinin rüzgar karakterini etkilediğini ortaya koymaktadır. Özellikle poyraz, nem oranını düşürerek tarımsal hastalıkların önlenmesine katkı sağlarken, aynı zamanda bitkiler üzerinde fiziksel yıkıma neden olabilmektedir. Murat Türkeş ve Sinan Şahin; Silifke de bulanan istasyonun verdiği saatlik maksimum rüzgar verilerinin yanlış olma ihtimalini iddia ederler.   1.1. Meteorolojik Veriler ve Ekolojik Etkiler Silifke’de son kırk yılda ortalama sıcaklıklar artış göstermiş, bu durum kuraklık ve ani hava olaylarının artmasına neden olmuştur. Poyrazın etkili olduğu dönemlerde, nem oranının düşmesiyle birlikte tarımsal üretimde özellikle mantar hastalıkları azalmakta, ancak zeytin ve harnup gibi ağaçlar rüzgar kaynaklı ciddi zararlar görmektedir. 2. Arşiv Belgelerinde Poyraz ve Fırtına Afetleri 2.1. 12 Şubat 1936 Fırtınası Silifke merkezinde yaşanan bu fırtınada: Taşucu, Kuru Deresi taşmış, yeni yapılan bir şose yolun 1 kilometrelik kısmı yıkılmış, Açıkta bekleyen 3 “mavanadan” ikisi parçalanmış, biri batmıştır, Maddi zarar 7000 liraya ulaşmıştır. Bu olay, kıyı ve kara ulaşımının nasıl poyraz ve fırtına tehdidi altında olduğunu belgelerle ortaya koymaktadır. 2.2. 6 Haziran 1941 Kasırgası İçel Vilayeti’nden 23/08/1941’de gelen yazıya göre: Silifke’ye bağlı Yağda Nahiyesi’nin Kocahasanlı köyünde 1941 yılı haziran ayında meydana gelen şiddetli kasırga nedeniyle: 548 aşılı ve 1320 aşısız harnup ağacı ile birlikte 628 zeytin ağacı sökülmüş, 280 kilo buğday, 40 harar saman ve 6 yazlık çardak zarar görmüştür. Bu veriler, poyrazın yalnızca hava olayları değil, ekonomik kayıplarla sonuçlanan felaketlere neden olduğunu göstermektedir. 2.3. 2002-2003 Yılları 24 Şubat 2002 tarihinde Mersin’in Silifke ilçesinde meydana gelen şiddetli fırtına ve hortum olayı, özellikle seraların yoğun olarak bulunduğu ekili ve dikili tarım alanlarında yaklaşık %80 oranında zarara yol açmıştır. Bu afet, aynı zamanda bazı yapılarının çatılarını da tahrip etmiştir. Benzer şekilde, 7 Şubat 2003 tarihinde Mersin merkez ve bazı ilçelerde etkili olan, hızı saatte 128 km'ye ulaşan kısa süreli ancak şiddetli fırtına, yoğun yağış ve hortum nedeniyle Silifke’de 1500 dekar alanı kaplayan bakla ve çilek tarlalarında %45 civarında hasar oluşmuştur. Bu meteorolojik afetler, bölgenin tarımsal üretimi ve yapısal altyapısı üzerinde ciddi etkiler yaratmıştır. 3. Poyrazın Mimariye ve Yaşama Etkisi: Atatürk’ün Silifke Ziyareti Örneği 1925 yılında Atatürk’ün Silifke’ye yaptığı ziyaret sırasında yaşananlar, poyrazın gündelik yaşamı nasıl etkilediğine dair çarpıcı bir örnektir. Hacı Hulusi Bey’in evinde misafir olan Atatürk, poyrazın gece boyunca yarattığı uğultu nedeniyle odasını değiştirmiştir. Evin pencerelerinin panjurlarla sıkı sıkıya kapatılması, rüzgarın yalnızca bir rahatsızlık değil, konaklama düzenini etkileyecek düzeyde hissedildiğini gösterir. Gece boyunca pencerelere vurup perdeleri sallayan rüzgar, yerel halk için sıradan bir doğa olayı değil, günlük yaşamın karakteristik unsuru olarak kabul edilmiştir. Mehmet Alptekin’in; “Silifke Halk Kültüründe Poyraz” başlıklı çalışmasında poyrazın halk anlatıları, ninniler ve efsanelerde metaforik bir unsur olarak yer aldığını belirtmektedir. Bu anlatılar, poyrazın halk nezdinde bir öngörü aracı, bir doğa ritmi olarak nasıl içselleştirildiğini gösterir. Poyraz hem kırıcı hem iyileştirici... Tıpkı hayat gibi. 4. Tarımsal Üretim ve Ekonomik Etkiler Silifke’de zeytin, harnup, narenciye ve buğday üretimi yaygındır. Ancak poyraz özellikle: Çiçeklenme dönemlerinde meyve dökülmelerine, Sert esintilerle dalların kırılmasına, Yağış sonrası poyrazla birleşen soğuk havada don olaylarına neden olabilmektedir. Öte yandan, nemi düşürdüğü için mantar hastalıklarının yayılmasını önleyici etkisi de vardır. Bu yönüyle poyraz, tarımsal üretim üzerinde hem olumlu hem de olumsuz etkiler yaratır; tıpkı çiftçilerin deyimiyle “dost gibi görünür, düşman gibi eser”. Sonuç Silifke’de poyraz; geçmişten günümüze yalnızca esen bir rüzgar değil, yaşamı şekillendiren bir unsurdur. Arşiv belgelerinde afet, halk edebiyatında ise sezgisel ve mistik bir varlık, tarımda hem verim hem tehdit, mimaride ise yön belirleyici bir unsur olarak yer bulmuştur. Geçmişte olduğu gibi gelecekte de Silifke’deki yaşam biçiminin ve yerel kültürün şekillenmesinde poyraz önemli bir belirleyici olmaya devam edecektir. Bu yönüyle poyraz; iklimsel bir olgunun ötesinde, bir kimlik göstergesi, bir hafıza taşıyıcısı ve bir yerel anlatıdır. Silifke'yi anlamak için yalnızca tarihine değil, poyrazına da kulak vermek gerekir. KAYNAKÇA ARŞİVLER Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, Fon kodu 30-10-0-0 / Kutu 118 / Dosya 835 / Gömlek 32 Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, Fon kodu 30-10-0-0 Kutu 121 / Dosya 861 / Gömlek 17 SÜRELİ YAYINLAR Gazete Silifke Sesimiz KİTAPLAR ASLAN, İzzet, Atatürk Silifke’de, Adana, 1981. İNCEOĞLU, Mustafa, Torosların Sahibi Yörükler, Çanakkale, 2022. MERSİN VALİLİĞİ, İl Çevre ve Orman Müdürlüğü 2003 Yılı İl Çevre Durum Raporu, Mersin 2004. MAKALELER ALPTEKİN, Mehmet, “Silifke Halk Kültüründe Poyraz”, Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, (2024), XVII/ÖZEL SAYI, s.146-168. BULDUR, Adnan Doğan vd., “05-07 Mart 2004 Tarihli Göksu Nehri Taşkını ve Silifke’ye Etkisi”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (2007), Sayı 17, s.139-160. İÇEL, Gülten, "Mersin’de Meteorolojik ve Hidrometeorolojik Afetler", Turkish Studies, IX/11, (2014), s.263-282. ÖZFİDANER, Mete vd., "Ortalama Sıcaklıkların Gidiş Analizi: Silifke İstasyonu", DÜSTAD, (2018), I/2, s. 56-63. TOPUZ, Muhammet, GEÇEN, Reşat, "Silifke ve Erdemli İlçe Merkezlerinin Yer Yüzey Sıcaklığına Etkisi", Çukurova Araştırmaları, (2021), VII/3, s.439-453. TÜRKEŞ, Murat, ŞAHİN, Sinan, “Türkiye’nin Fırtına Afeti Etkilenebilirliği ve Risk Çözümlemesi”, Kebikeç İnsan Bilimleri İçin Kaynak Araştırmaları Dergisi, (2018), XLVI/46, S.219-246. LİSANSÜSTÜ TEZLER SARIBAŞ, Mustafa, Silifke (Mersin) İlçesinin Beşeri ve Ekonomik Coğrafyası, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yüksek Lisans Tezi Danışman Yrd. Doç. Dr. Adnan Pınar), Konya, 2009. ELEKTRONİK KAYNAKLAR https://www.silifkesesimiz.com/yazar/yuksel-butun/ataturkun-silifkeye-ilk-gelisinin-96-yili-81-kose-yazisi https://www.silifkegazetesi.net/2025/01/28/ataturkun-silifkeye-gelisi/