Atatürk Kooperatif Müzesi ve Kitaplığı:
Emekle Örülmüş Bir Miras
Gazi Mustafa Kemal Atatürk, Türk köylüsüne ve çiftçisine örnek olmak amacıyla sadece bir lider olarak değil, aynı zamanda bir kalkınma rehberi olarak çeşitli çiftlikler kurdu. Ankara'da Orman, Yağmur Baba, Balgat, Mamak, Güvercinlik, Tahar, Etimesgut ve Çakırlar; Yalova’da Millet ve Baltacı; Dörtyol’da Portakal ve Karabasamak; Tarsus’ta Piloğlu ve Silifke’de Şövalye ile Tekir çiftlikleri, bu vizyonun somut örnekleridir. Atatürk, 20 Şubat 1935’te Silifke’ye yaptığı dördüncü ve son ziyaretinde, Tekir Çiftliği’nde bir Ziraat Mektebi ve Kooperatif kurulması talimatını vermiştir.
1935’te çıkartılan 2836 Sayılı Tarım Kredi Kooperatifleri Kanunu’na istinaden, 30 Haziran 1936’da Silifke Ziraat Bankası’na kuruluş dilekçesi verilmiş ve akabinde 8 Temmuz 1936 günü onaylanması ile 683 sayılı Tekir Çiftliği Tarım Kredi Kooperatifi kurulmuiştur.
2836 sayılı Tarım Kredi Kooperatifleri Kanunu, 1972 yılında çıkarılan 1581 sayılı Tarım Kredi Kooperatifleri ve Birlikleri Kanunu'na bırakıldı. Bu kanunla, bölge birlikleri ve merkez birlikleri kuruldu. Merkez birliklerinin kurulması ile Tarım Kredi Kooperatifleri tam bağımsız bir çiftçi kuruluşu oldu. Ziraat Bankasının Tarım Kredi Kooperatifleri üzerindeki idari yükümlülüğü kalktı. Ancak finans bankası olmaya devam etti.
Silifke’de Atatürk Kooperatif Müzesi ve Kitaplığı açma çalışmaları, Silifkeli Profesör Süleyman Kara’nın 1971 yılında Türk Kooperatifçilik Kurulu’na girdikten sonra kendisinin çabaları ve ektiği tohumlarla başlar. 27 Ocak 1984 tarihinde bugünkü Atatürk Evi’nin açılışı ile meyvesini vermiştir.
Süleyman Kara: Bir Mirasın Mimarı
Süleyman Kara kimdir? 1928 yılında Silifke’de doğup, 1953 yılında Ankara Üniversitesi Veterinerlik Fakültesinden mezun oldu. 1955 yılında mezun olduğu okulda asistan olarak göreve başladı. 1960 yılında doktorasını yaptıktan sonra, Lalahan Zootekni ve Araştırma Enstitüsü'nde devam etti. Doçentlik tezini Fransa’da vererek, 1967 yılında doçent olarak yurda döndü. 1968 yılında Başkent Diş Hekimliği Özel Yüksekokulu kurucu müdürlüğü ve öğretim üyeliği yaptı.
1971 yılında Türk Kooperatifçilik Kurulu'na üye olmuş, 1977 yılında yönetim kuruluna seçilmiş, sonrasında muhasip üye, daha sonra da başkan yardımcılığına seçilmiştir.
1980 yılında Tarım Bakanlığı müsteşar muavinliğine getirilmiş, ardından bakanlık müsteşarlığına, aynı yıl Eskişehir Anadolu Üniversitesi'nde göreve atanmış, bu atama ile önceki görevlerinden ayrılmış ve 1983’te profesörlüğe yükselmiştir. 4 Ocak 1994 tarihinde de aramızdan ayrılmıştır.
Büyük emeklerle vücuda getirdiği Atatürk Evi’ni anlattığı "Atatürk Evi" ve veteriner olması münasebetiyle kümes, küçükbaş ve büyükbaş hayvanların ıslahı ve bakımı ile ilgili on kadar kitabı vardır.
Süleyman Kara, 1966 yılında Silifke’ye bir gelişinde Atatürk Tekir Çiftliği’nde bir gezi yapar. Bu gezide Ata’nın kurduğu çiftlik ve kooperatif hakkında bir şeyler yapmaya karar verir. Türk Kooperatifçilik Kurulu'na üyeliği döneminde (1971) Silifke’de Atatürk Kooperatif ve Müzesi açma konusunu yönetim kurulu üyelerine anlatır. O dönem yönetim kurulu üyesi olan Osman Atilla konuyu benimser.
Kurumsallaşma ve Çabaların Somutlaşması
Süleyman Kara, 24.11.1973 tarihinde genel kurula müracaat eder. Öneri genel kurul tarafından benimsenir. Yönetim kurulu, durumu yerinde incelemek üzere geçici bir çalışma kurulu oluşturur. Bu kurulda Osman Atilla, Süleyman Kara ve yüksek mimar Mahmut Akok vardır. Çalışma kurulu 19-23 Nisan 1974 tarihleri arasında çalışmalarını yapar ve yönetim kuruluna rapor verir. Rapor doğrultusunda Atatürk Kooperatif Müze ve Kitaplık kurma çabalarının planlı bir kuruluş hâline getirilmesi için bakanlıklara yazı yazılmasına, Tekir Çiftliği Tarım Kredi Kooperatifi isminin "Atatürk Tekir Çiftliği Tarım Kredi Kooperatifi" olarak değiştirilmesi için teşebbüse geçilmesine ve arsa ve inşaat ile ilgili önerilerin genel müdürlükçe ele alınmasına karar verilir.
Ertesi yıl Silifke’ye gönderilen başka bir heyet, bilhassa imkân ve kaynaklar üzerinde incelemelerde bulunur. Kütüphane ve müze yapmak için arsa temini maksadıyla Silifke Belediyesi ile yazışmalar yapılır. Silifke Ziraat Bankasında gönüllü yardımlar için bir hesap açılır.
1975 yılında yapılan genel kurul toplantısında verilen bir önerge üzerine Tekir Çiftliği Tarım Kredi Kooperatifi'nin kuruluş tarihi olan 30 Haziran’ın Kooperatifçilik Haftası olarak kutlanması sağlanmış, bu tarihten sonra her yıl kutlanmaya başlanmıştır. Silifke’de de 1976 yılından itibaren kutlanmaya başlanmıştır. 1976 yılında kooperatifin önüne Bakanlar Kurulu onayıyla "Atatürk" ibaresi getirilerek, adı "Atatürk Tekir Çiftliği Tarım Kredi Kooperatifi" olmuştur.
Türk Kooperatif Kurumu, 21.09.1978 tarihinde Süleyman Kara ve Halim Utlu’dan oluşan bir çalışma grubunu Silifke’ye göndermiştir. Silifke Belediyesi ile yapılan yazışmalar ve grubun görüşmeleri sonucunda, belediyeye ait 912.5 metrekare arsanın müze ve kitaplık için tahsisi sağlanmıştır. Bu bilgi, Silifke Halk Eğitim Merkezi'nin çıkarttığı "Eğitim ve Haber Bülteni" dergisinin 51. sayısında da yer alır. Ayrıca Kerim Yund’un da konuyla ilgilendiği belirtilir.
Tanınan sürenin kısalığı ve yönetim kurulu üyeleri arasındaki görüş ayrılıkları nedeniyle amaca ulaşılamamıştır. Bu nedenle 1979 yılında Kitaplık, Müze Kurma ve Yaşatma Derneği kurulmasına karar verilir.
Kuruluş için 1979 yılında müracaat edilmiştir. O günkü yönetim kurulu başkanı Süleyman Kara’dır. Diğer üyeler şu şekildedir: Mustafa Korkutan (2. Başkan), Halil Yeğin (Sayman), Mahmut Ünal (Sekreter), Mustafa Ateş (Veznedar). Üyeler: Lütfi Vural, Halil Uçan, Abdullah Gönül, Velittin Alper, Hasan Bölükbaşı, Kerim Barı, Ali Rasim Erkan, Fuat Yalçın, Abdu Gafur Ersin, Arif Akpınar, Nevzat Ateş, Ahmet Avcı, Ziya Bozkurt, Musa Kuşatman, Niyazi Kıcalı, Halil Yiğit, Mehmet Ali Akçivi ve Kadir Sarı. Kuruluş 1980 yılında gerçekleşmiştir.
Atatürk Evi ve Kitaplık: Fizikî Varlığa Dönüşen İdeal
İzzet Aslan’ın Atatürk Silifke’de adlı kitabından hareketle, Atatürk’ün Silifke’ye geldiğinde gecelediği, harap durumdaki ev gündeme gelmiş ve müze/kitaplık için değerlendirilmek istenmiştir.
UNESCO, 1981 yılını Atatürk Yılı ilan etmişti. Bu kapsamda kurulan 100. Yıl Kutlama Komitesi Silifke’de de faaliyet göstermiştir. Mersin Valiliği’ne yazılan 25.05.1981 tarihli 33-1626 sayılı yazıda; Atatürk’ün Silifke’ye ilk gelişinde kaldığı evin onarılarak birinci katının Atatürk Kooperatifçilik Müzesi ve Kitaplığı, ikinci katının ise Atatürk Müzesi olarak düzenlenmesi programa alınmıştır.
Bina, Kültür Bakanlığı yazısı sonucu Silifke Asliye Hukuk Mahkemesinin 1980/269 ve 1982/163 sayılı 14.04.1982 tarihli kararı doğrultusunda 1.481.000 TL karşılığında istimlak edilmiştir. Restorasyon, Emlak Kredi Bankası tarafından 1.162.000 TL karşılığında Taç Vakfı’na yaptırılmıştır. Proje, Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulu tarafından 09.10.1982 tarihinde 3824 numarayla kayıt altına alınmıştır.
Atatürk Tekir Çiftliği Tarım Kredi Kooperatif binasının bir odası kitaplık için tahsis edilmiş. Bu odaya toplamda dört adet camlı dolap bağışlanmıştır. Bağışlayanlar şu şekildedir: Süleyman Kara 2 adet, Kitaplık Yaptırma Derneği 1 adet, Türk Hava Kurumu Silifke Şubesi 1 adet. Süleyman Kara tarafından bu dolapların içine 100 kadar Atatürk ile ilgili kitap bağışlanarak demirbaş kaydına alınmıştır. Bu geçici kitaplığın açılışı 30 Haziran 1983’te İçel Valisi tarafından yapılmıştır.
Projenin onaylanmasından sonra Emlak Bankası tarafından restorasyon işi 6-7-1983 tarihlerinde Şükrü Şeref firmasına ihale edilmiştir. Titiz çalışmalar sonucunda restorasyon tamamlanmış, Atatürk Tekir Çiftliği Tarım Kredi Kooperatifi binasında bulunan kütüphanenin binaya taşınması, kitaplık ve Atatürk’e ait eşyaların binaya taşınması ile Atatürk Evi, Atatürk Kooperatif Müzesi ve Kitaplığı’nın açılışı 27 Ocak 1984 Cuma günü, Atatürk’ün Silifke’ye gelişinin yıldönümünde yapılmıştır.
Korumak, Sürdürmek ve Sahip Çıkmak
Fahri Hemşehrimiz, kooperatifçi, folklorcu, yazar İrfan Ünver Nasrattınoğlu’nun bir yazısında Atatürk Tekir Çiftliği Tarım Kredi Kooperatifi’nin tabelasından Atatürk ibaresinin çıkartıldığını gördüğünü, müdüre sorduğunda Genel Müdürlük Atatürk isminin kaldırılmasını emretti dediğini, Genel müdürlüğe sorduğunda da Tarım Kredi Kooperatifine şahıs ismi verilemeyeceğini söylediklerini belirtir. (Şu an Tekir Çiftliği Tarım Kredi Kooperatifi önünde Atatürk İbaresi bulunmaktadır.) Benzer bir durum daha vardır. Atatürk Evinde bulunan Atatürk Kitaplarının şu anda yerinde olmadığı görülür.
Tekir Çiftliği Tarım Kredi Kooperatifi’ne güçlükle kazandırılan “Atatürk” adı ile “Atatürk Evi”nde özenle bir araya getirilen kitapların kaybolması, emekle örülen bir mirasın sessizce silinmesine dönüşmemelidir.
KAYNAKÇA
Karınca Dergisi Sayı 500- sayfa-30-32.
Karınca Dergisi Sayı 501 sayfa-9-11.
Eğitim ve Haber Bülteni sayı 51-52.
Süleyman Kara, Silifke Atatürk Evi, sayfa 26-37.
