BAŞKENTTEN SELAM
Karakalpakistan Başkenti Nukus’ta Bir Şair İBRAHİM YUSUPOV
Cengiz Aytmatov’un konuğu olarak Kırgızistan’a yaptığım son seyahatte, Sovyetler Birliğinin çeşitli bölgelerinden gelen birçok soydaşımla tanışma fırsatını buldum. Bunlardan birisi de Karakalpak Şair İbrahim Yusupov ’du. Onunla daha sonra Karakalpakistan’ın başkenti Nukus’da görüştük, böylelikle birbirimizi daha iyi tanıma imkanı oldu.
Karakalpaklar, ülkelerine giden ilk Türk olduğumu söylediler. Bu itibarla, Türkiye’den giden ilk insana, olağanüstü ilgi gösterdiler. Ülkenin bir numaralı insanından, sokaktaki adama kadar herkes, gerçekten samimi bir ilgi ve sevgiyle beni bağrına bastı. Ama Frunze (Bişkek)’de tanıştığım, şair İbrahim Yusupov’un ilgisi daha başkaydı.
Yusupov, Karakalpak Halk Şairi unvanını almıştı. Bu unvan Sovyetler Birliği’nde, bir şaire verilen en büyük ödüldü. Yusupov, 1929 yılında Çimbay iline bağlı Azat köyünde dünyaya geldi. 1949 yılında Öğretmen Okulunu bitirdikten sonra, on yıl kadar öğretmenlik yaptı. Daha sonra Amu Derya adlı dergide görev aldı. 1965-1980 yılları arasında Karakalpak Yazarlar Birliği Başkanlığını, 1980-1988 yılları arasında da Sovyet Karakalpakistanı Gazetesinin baş redaktörlüğünü yaptı. Halen Barış Komitesi başkanıdır.
İbrahim Yusupov, 1949 yılından bu yana şiirler yazmakta ve yayımlamaktadır. Şiirleri Özbek, Rus, Kırgız ve Türkmen dillerine çevrildi. Ayrıca klasik Rus şairlerini, Türkmen Mahdumkulu’nu, Dağıstanlı Resul Hamzatov’u Karakalpak diline tercüme edip yayımladı. Halen Karakalpak Yazarlar Birliği Yönetim Kurulu üyeliğini sürdüren Yusupov, Karakalpak Meclisinde milletvekilidir. 60. Doğum yıldönümünde, ülke genelinde törenlerle kutlanan şaire, Özbekistan’ın büyük ödüllerinden olan “Hamza Mükafatı” verildi.
Yusupov için, “sevgi şairidir” diyorlar. Gerçekten de öyledir. Bir başka özelliği de hayata Ömer Hayyam’vari bakışıdır. Bunu bir şiirindeki şu dizelerden anlamak mümkündür:
“…Toprağı sev ki toprağın şarabın iç;
Göklerde değil, topraktadır bahtı, insanın.
Şimdi bildim…Şimdi bildim, unutmuyorum hiç,
Ne imiş ölmezliği, Ömer Hayyam’ın…”
İbrahim Yusupov’un, 10 şiir, 8 poema, 6 piyes kitabı yayımlandı.
Bir gün, İbrahim beyle birlikte başkanlığını yaptığı Barış Komitesi’ne gittik. Burada, sekreteri Gülnara bize nefis çay ve kahve ikram etti. Tatar asıllı olan Gülnara, fevkalade güzel bir kız. “Seni Türkiye’ye götüreyim, orada evlendireyim!..” dediğimde, yüzünde tatlı gülücükler belirdi. Gülnara yerine cevabı Gülayşe Yesemuradova verdi: “Sen bir daha buraya gelirken, Türkiye’den bir kız getir, yerine Gülnara’yı götürürsün!..” dedi.
Gülnara gerçekten çok güzeldi. Hayranlığımı kendisine söylediğim gibi, amiri durumundaki İbrahim Yusupov’a da söyledim. Anlamlı bir biçimde gülen Yusupov şöyle dedi: “Kırgızlar, üç şeye önem verirler: Kımız, kız, Kırgız…” Bununla, Karakalpaklar’ın, bir anlamda Kırgızlar’la aynı kökten geldiklerini mi ima etmiş oldu, anlayamadım?...Yusupov, Kırgızistan’daki Toktogul jübilesindeki karşılaşmamızda da bu mealde sözler söylemişti. O sohbetimizin bir yerinde de “Siz akkalpak, biz karakalpak’ız!...” demişti.
İbrahim Yusupov’un makamında, rehberimle
Özgeçmiş
5 Mayıs 1929 tarihinde din görevlisi Yusuf Efendinin oğlu olarak Karakalpakistan’ın Çimbay kentinin Azad Köyü’nde doğdu. Varlıklı ve toprak sahibi olan babası 1931'de Türkmenistan'a sürgün edilmiş, Daşoğuz hapishanesinen kaçarak Törtköl şehri yakınlarında Rus askerlerine karşı savaşta vefat etmiştir. Annesi Hanbiybi iki oğul ve dört kız dünyaya getirmiştir. Şair, ailesinin geçimini sağlamak ve annesine yardım etmek için 13 yaşından itibaren çalışmaya başlamıştır. Karakalpak Devlet Pedagojik Enstitüsü'nde öğrenim görmüş ve buradan mezun olduktan sonra edebiyat öğretmeni olarak görev yapmıştır.
1961-1962 yıllarında «Amuderya» dergisi editörü, sonraki üç sene Sovyetler Birliği Bilimler Akademisi Karakalpak şubesinin N. Davkaraev adını taşıyan Dil, Edebiyat ve Tarih Enstitüsü'nde bilimsel çalışmalar yapmış, 1965-1980 yıllarında Karakalpak Yazarlar Birliği başkanı olmuştur.
İbrahim Yusupov Başkanlığında Karakalpak Yazarlar Birliği, Sovyetler Birliği'nin birçok ülkesinde, Moskova, Kiev, Almatı, Vilnius gibi önemli başkentlerde ve diğer şehirlerde pek çok kez Karakalpak kültür günleri gerçekleştirmiştir.
1980-1988 yıllarında «Sovyet Karakalpakistan'ı» gazetesinde baş editör oldu. 1988-1994 yıllarında Karakalpakistan Barış Komitesi başkanı görevini üstlendi. 1994-2000 yıllarında da Maneviyet ve Marifet Merkezi başkanlığı görevini yürüttü.
İbrahim Yusupov 24 Temmuz 2008 tarihinde Karakalpakistan Başkenti Nukus’ta vefat etti ve Şorşa Baba mezarlığına defnedildi.
1952 yılında Milliyetçilik suçlamasıyla yargılanmış olan Şair delil yetersizliği nedeniyle aklanmış ama 1990 yılında SSCB Cumhurbaşkanı Mihail Gorbaçov'u eleştiren "Gösterdiğin Gün Bu Mu?" şiiri nedeniyle sürgün edilmiştir.
1990-94 yıllarında milletvekili olarak Özbekistan parlamentosunda yer almış olan İbrahim Yusupov’un birçok kitabı yayımlanmış, önemli kuruluşlardan ödüller almıştır.
Eserleri
Şairin ilk şiirleri 1946 yılında yayınlanmaya başladı. Kitap bütünlüğündeki eserleri;
1. Yoldaş Öğretmen (1949),
2. Akasya Çiçekleyen Yerde (1952),
3. Halıcı Kadın Hakkında Gerçekler (1955),
4. Eski Fıskiye Masalı (1957),
5. Oyuncu Kadın Kaderi (1958),
6. Tarla Arzuları (1964),
7. Tomris (1970),
8. Karakalpak Hakkında Söz (1977),
9. Bülbül Yuvası (1987),
10.Mutluluk Liriği (1987),
11.Doğu Yolcusuna (1959),
12.Düşüncele (1960),
13.Yedi Tepe (1962),
14.Tarla Arzuları (1966),
15.Zaman Akımı (1968),
16.Gönül Gönülden Su İçer (1971),
17.İlham" (1977),
18.Zaman Rüzgarları (1982),
19.Özbekistan Kahramanı (2004).
Ödülleri
1. «El-Halk Saygısı» nişanı (1999)
2. «Dostluk» nişanı
3. «Emek Kızıl Bayrak» nişanı (1979)
4. “Özbekistan Halk Şairi”
5. “Karakalpakistan Halk Şairi”
Taşkent'teki Yazarlar Parkına İbrahim Yusupov heykeli dikildi..
Nukus 'ta Karakalpak Dili ve Edebiyatına yaratıcılık okulu var.
Karakalpakistan Cumhuriyeti ilçe ve şehirlerinin ana sokakları şair anısına yapılmıştır.
